Van cassettebandjes vol piepende datasignalen tot 300 GB aan archiefbestanden: voor Willem Hilhorst, Media Manager Games en Online bij Beeld & Geluid, zijn videogames niet alleen een passie, maar een essentieel stuk van onze cultuur. Als archivaris én gamejournalist beweegt hij zich op het snijvlak van technologie, erfgoed en storytelling. Zijn missie? Nederlandse games bewaren, documenteren en vooral: speelbaar houden.

Van Storyteller naar beschermer van game-erfgoed
Willem werkt inmiddels ruim 4,5 jaar bij Beeld & Geluid. Zijn loopbaan begon als Storyteller bij de vernieuwing van het museum, maar al snel verschoof zijn focus naar games en digitale cultuur: “Oorspronkelijk begon ik als Storyteller bij de vernieuwing van het museum, maar sinds 2022 werk ik voor het archief van Beeld & Geluid als Media Manager Games en Online. Mijn werk richt zich met name op games, waarbij ik probeer om specifiek games van Nederlandse makers en studio's in speelbare vorm te archiveren bij Beeld & Geluid. Op deze manier zijn hopelijk deze games over honderden jaren nog speelbaar voor onderzoekers en gebruikers van het archief.”

Zijn fascinatie voor games ontstond al vroeg: “Mijn moeder had een Game Boy en die heb ik bijna mijzelf toegeëigend. Of het nu Pokémon Red, Tetris of Super Mario Land was, die oude grijze Game Boy was mijn escapisme.” Tijdens zijn studie Filmwetenschappen volgde hij de minor Game Studies, waarna hij stage liep bij Nintendo of Europe. Sindsdien probeert hij de culturele positie van games te versterken — via archivering, via contact met makers en via zijn journalistieke werk. “Games hebben net zo’n culturele impact als de schilderkunst, film, theater, muziek en literatuur. Ik zie het als mijn missie om de culturele voedingsbodem voor games te versterken in Nederland.”

Waarom videogames cultureel erfgoed zijn
Beeld & Geluid wordt vaak geassocieerd met televisie en film, maar games zijn de laatste jaren een prominente toevoeging geworden. “Games zijn niet alleen van enorme economische waarde, maar juist ook van culturele waarde. Nederlandse games zeggen iets over de samenleving waarin ze zijn ontwikkeld, onze normen en waarden en dragen die ook over aan toekomstige generaties.” Voor Willem is het helder: “Simpel gezegd: games zijn cultuur. Als iemand door een game als Once Upon a Jester net zo’n emotionele lading voelt als bij een Nederlandse film, dan hoort dat ook zo erkend te worden.”

Games tonen volgens hem Nederlandse identiteit in al haar vormen — van grote AAA-producties als Horizon: Forbidden West tot indietitels als SCHiM. “Nederlandse games hebben een eigen stijl die best wel emblematisch is voor onze Nederlandse cultuur en identiteit.”

De uitdagingen van gamepreservering
Waar films en televisie relatief eenvoudig te bewaren zijn, vormt gamepreservering een uniek technisch probleem. Het is niet genoeg om álle bestanden te bewaren — een game moet ook nog speelbaar zijn. “Daarom bewaren wij games waar mogelijk in speelbare vorm. Dit doen wij door software emulatie.”

Hij legt uit hoe dat in de praktijk werkt: “Emulatie is een stukje software dat doet alsof het originele hardware is… Wij digitaliseren, waar nodig, de fysieke dragers (bijv. een CD-ROM of diskette) en laden deze via de emulator in zodat we de software kunnen spelen.” Maar dat is een proces vol verrassingen: “Het vereist ook enorm veel ‘trial and error’, want elke emulator kan anders reageren op de software afhankelijk van de samenstelling.” Dat probleem wordt alleen maar groter: “Ik merk in mijn werk dat games van tien jaar geleden bewaren vaak een stuk complexer is dan games van dertig jaar geleden.”

Games archiveren kan alleen met toestemming van de rechthebbenden. “Wij archiveren alleen games met de expliciete toestemming van de rechthebbenden.” Voor indiegames is dat vaak overzichtelijk, maar bij grotere studio's wordt het internationaal schakelen. “Voor games van onze grote Nederlandse studio's zoals Guerrilla, Vertigo en Triumph moeten wij om tafel met hun moederbedrijven. Dat is een lang proces”, vertelt Willem.

Soms vereist het werk pure digitale archeologie. “Veel van onze games zijn vaak niet meer te verkrijgen in (digitale) winkels of de rechten zijn overgekocht door andere bedrijven. Dat vereist veel speurwerk… zodat we zeker weten dat we de goede partij te pakken hebben.”

Een van zijn hoogtepunten: “Het moment dat wij toegang kregen tot meer dan 300 GB aan data, met de volledige geschiedenis van de (Two Tribes) studio… was waanzinnig.”

Dat soort technische uitdagingen maakt duidelijk waarom het zorgvuldig selecteren en bewaren van Nederlandse games zo belangrijk is. In 2018 lanceerde Beeld & Geluid de Nederlandse Gamescanon. “Dit is een overzicht van de meest invloedrijke games die zijn gemaakt in Nederland of een expliciete link hebben naar Nederland.” Daarin staan grote titels, maar ook obscure parels zoals Battery Check, Nijmeegs Avontuur en de Yogho Yogho-game. “Juist die games wil ik graag bewaren, omdat ze veel risico lopen om vergeten te worden.” Welke game steekt er dan voor Willem bovenuit? “Ik ga de open deur intrappen en zeg Horizon: Zero Dawn.”

De waarde van videogames én het werk achter de schermen
De publieke waardering voor games groeit volgens Willem gestaag. “Grappend zeg ik altijd dat de mensen die actief geen games spelen of hebben gespeeld langzaam zullen uitsterven.” Toch ziet hij dat bewustwording hard nodig blijft. “Gelukkig zien we het ook breder met meer culturele exposities over games, meer berichtgeving over games- en gamescultuur die verder gaat dan de stereotyperende gevaren zoals agressief gedrag, verslaving en dat het spelers anti-sociaal zou maken. Dat is naar mijn mening een positieve ontwikkeling die ik in de afgelopen vijftien jaar zeker heb zien groeien.”

Die culturele erkenning raakt direct aan zijn dagelijkse werk. Willem bewaart games niet alleen als bestand, maar vooral als speelbare ervaring en dat betekent veel testen, documenteren en speurwerk. “Meestal is het een afwisseling van werkzaamheden… En natuurlijk veel speurwerk naar de rechthebbenden van bepaalde games.” Zijn achtergrond als journalist sluit daar naadloos op aan: “Dingen kunnen uitspitten en vooral ook dat overzichtelijk documenteren maakt dit werk voor mij niet alleen leuk, maar ook een logisch vervolg van mijn achtergrond als gamejournalist.”

Maar archiveren is meer dan techniek; het gaat om toekomstbestendigheid. “Ik hoop dat game-archivering langzaam een vast onderdeel wordt in het maakproces van game-makers.” Want als dat niet gebeurt, verliezen we volgens hem meer dan we denken. “Hiermee verliezen we een deel van onze mediageschiedenis.” De snelheid waarmee technologie verandert, illustreert hij met een glimlach: “Als ik mensen vertel dat er vroeger games ‘gedownload’ konden worden door met cassettebandjes radioprogramma’s op te nemen… valt hun mond open.”

Beleid en samenwerking
Willem is duidelijk over de rol die overheid en culturele instellingen moeten spelen in het behoud van games. “Als games op cultureel niveau op dezelfde manier erkend zouden worden als films, muziek, theater en de letteren zouden wij onszelf op internationaal gebied enorm onderscheiden.” Het gaat daarbij niet alleen om economische kansen, maar vooral om het waarborgen van onze cultuurhistorie voor makers, onderzoekers en spelers.

Daarvoor is samenwerking essentieel. “Hoe uitdagend en moeilijk het bewaren van interactieve media ook is, het is een intrinsiek onderdeel van onze Nederlandse cultuur.” Instellingen zouden volgens Willem veel meer gezamenlijk moeten optrekken. “Werken op eilandjes is lastiger dan samenwerken en bruggen bouwen.”

Zijn slotboodschap is daarom even eenvoudig als krachtig: “Videogames zijn kunst, maar videogames zijn vooral intrinsiek onderdeel van onze media historie… Het is een van de beste manieren om Nederlandse cultuur breed te laten landen bij vrijwel iedereen in de samenleving.”